Wiki

Wiki je web 2.0 alat za izradu web stranica koje je moguće lako i brzo napraviti i isto tako mijenjati. Za razliku od većine drugih web stranica za wiki nisu potrebna velika informatička znanja. Jedna od osnovnih odlika wikija je otvorenost - svako može dodavati i menjati tekst na web stranici koja je izrađena uz pomoć wikija. Ovo je njegova prednost, ali i nedostatak, jer se lako može naći na meti vandala. Globalno najznačajniji projekat nastao uz pomoć wikija je Wikipedija - Interent enciklopedija. Wiki alati su primjer tzv. socijalnog (društvenog) softvera koji je upravo namijenjen za zajednički rad grupe korisnika. U Wiki stranicama korisnici mogu dodati, obrisati ili editovati sav sadržaj, ponekad i bez potrebe da se registruju na stranicu. Osnovna karakteristika Wiki sistema je da svi koji pristupe toj stranici, ravnopravno učestvuju u procesu stvaranja novih znanja. Postoji veliki broj komercijalnih i besplatnih wiki alata. Najpopularniji su besplatni alati Wikispaces, Wetpaint i PBWiki.

Wikispaces je softver koji ima posebne kategorije za poslovne i neprofitne wiki, kao i wiki za osnovno, srednje i više obrazovanje. Kreiranje Wikispaces-a je veoma jednostavno. Sve funkcioniše na principu stranica povezanih hipervezama, unošenju tekstualnih materijala i multimedijalnog sadržaja, a moguće je i priključivanje saradnika sa određenim dozvolama. Dobre strane Wikispaces-a su: mogućnost izbora nivoa zaštite, izgleda, preglednost, mogućnost da se prate promjene i vidi pojedinačni doprinos saradnika, kao i brzog ispravljanja grešaka i zlonamjernosti.

Wikispaces odlikuje jednostavan korisnički interfejs koji omogućava korisnicima da veoma lako otvore novu wiki stranu, vide promene na postojećoj stranici, koriste diskusioni forum, menadžiraju svoj wiki kroz pozive novih članova, postavlanje dozvola za različite grupe korisnka, da odaberu kroz postavke različite izglede svojih stranica, da npr. importuju blog postove u svoju wiki stranu, da prate statistike i konačno da mogu da svoju stranu izbrišu.

Blog

Upotreba bloga vrlo je slična upotrebi wikija. Razlika između wikija (koji je orijentisan na temu) i bloga koji je hronološki organizovan (blog je originalno "Web log" tj. "web dnevnik", u koji se hronološki unose razmišljanja koja ne moraju biti na istu temu), uz početne pretpostavke da wiki daje mogućnost ograničenja pristupa za razliku od otvorenog pristupa blogu, polako se gubi. Alati koji omogućavaju blogovanje mogu se koristiti za projekte grupnog učenja jer dozvoljavaju oformljavanje kategorija (tema) i kategorizaciju blog priloga, prikazivanje blog priloga u redosledu po kategoriji a ne hronološki, otvaranje bloga za tačno određenu grupu učesnika. Dakle, u smislu alata razlika između bloga i wikija se sve više gubi, ali kada kažemo blog i dalje pre svega mislimo na mrežni medijum za izražavanje ličnih stavova. Najpoznatiji i najveći besplatni blog servisi su Blogger i Wordpress.

Blogger je servis za skladištenje blogova koji dozvoljava registrovanje privatnih ili više korisničkih blogova sa hronološkim postovima (člancima). Blogger je kreiran od strane Pyra Labs-a, gdje ga je Google kupio 2003. godine. Generalno, blogovi se hostuju kod Google-a pod subdomenom blogspot.com. Naravno blogovi se mogu premještati na sopstvene URL adrese tipa .COM i sl. Stvorite blog, besplatno je. Dijelite svoje misli, fotografije i drugo s prijateljima i svijetom. Možete vrlo jednostavno da objavljujete tekstove, fotografije i video sadržaje i sa vašeg mobilnog telefona. Servis omogućava fleksibilnost u prilagođavanju bloga pomoću tema, gadžeta i drugog.

Alati za upravljanje sopstvenim učenjem

Za razliku od e-learninga 1.0 koji je baziran na formalnom učenju (u školi, za diplomu), e-learning 2.0 počiva na neformalnom učenju (na radnom mjestu, u kući, u časovima odmora). Mi otkrivamo kako da uradimo posao kroz neformalno učenje posmatrajući kako to drugi rade, raspitujući se, radeći po principu pokušaj-pogreška. E-learning 2.0 doveo je u pitanje ulogu kursa kao glavnog resursa učenja, stavio veći naglasak na neformalno učenje, dajući upravljanje učenjem u ruke učenicima, brišući razliku između nastavnika i učenika.
Razvoj elektronskog učenja do verzije e-learning 2.0 omogućen je transformacijom Weba do verzije Web 2.0 i pojavom softvera za socijalno umrežavanje. Web 2.0 je obezbijedio alatke: Blog za diskusiju, Wiki za informaciju, RSS za pridruživanje sadržaja - što omogućava prosječnom korisniku da kreira, prikuplja i razmiješta sadržaje sa Weba po svojim sopstvenim zahtjevima.

Tako se mogu kreirati personalizovane početne stranice (personalized start pages) pomoću servisa kao što je iGoogle, Protopage, Netvibes i drugi, čime se omogućava da korisnik kreira sopstvenu web stranicu bez poznavanja programiranja, da je personalizuje, razmjenjuje sadržaj sa drugim korisnicima i da postavi željene servise (vijesti, vrijeme, mape, itd.).

Protopage je alat koji je namijenjen za izradu malog Web sajta, na način da pojedine elemente strana jednostavnim odabirom smjestite na dio strane koji vam najviše odgovara. Cijeli sadržaj je smješten u plutajuće kontejnere/panele koji se pritiskom na zaglavlje mogu pomijerati. Osim položaja, moguće je dodavati nove strane, menjati boju pozadine, brisati postojeće i dodavati nove panele. Registrovani korisnici dobijaju mogućnost da daju ime ovako kreiranom Web sajtu. Na ovakvom mjestu korisnik može ostavljati bilješke, tekstove, slike, konfigurisati primanje vijesti putem RSS-a, čitati svoje email poruke i dodavati čak kompletne Web strane sa neke druge lokacije. Ovakav sajt može biti dostupan samo određenim članovima ili pak u potpunosti otvoren za javnost.

Mape (mapping tools) su alati pomoću kojih se mogu kreirati, ažurirati i razmjenjivati geografske mape uz mogućnost kolaborativnog rada. Najpoznatiji predstavnik ove grupe alata je Google Maps, alat kojim se može uraditi puno praktičnih stvari.

Google Maps je besplatni kartografski servis pomoću kojeg možete gledati željene karte u svom web-pregledaču. U zavisnosti od vaše lokacije možete vidjeti osnovne ili prilagođene mape i lokalne poslovne podatke, uključujući lokacije preduzeća i podatke o kontaktima kao i uputstva za vožnju. Možete pogledati i satelitske snimke željene lokacije koje možete zumirati i pomicati.

Mape uma i brejnstorming alati su namijenjeni kreiranju mapa uma za neke aktivnosti ili događaje, kao i za brzo hvatanje bilježaka i ideja na sastancima ili predavanjima. Pogodne su i za kolaborativan rad. Često korišćen alat za ovu namjenu je besplatni Freemind, kao i komercijalni alat MindManager.

Mindmeister je odličan alat za kreiranje mapa uma. Otvaranje naloga je besplatno a interfejs je prilično jednostavan. Možete se pretplatiti na newsletter i čitanje bloga direktno RSS-om. Takođe, možete pogledati mape uma drugih ljudi i dati im sopstvene ideje. Mape su grupisane prema kategorijama, jeziku i nivou popularnosti. Možete kreirati sopstvene mape uma i pozvati druge da sarađuju u njihovom kreiranju. Isto tako, možete biti pozvani od drugih da sarađujete na njihovim projektima. Svaka stvorena mapa uma može da se izveze u druge formate kao što su PDF ili JPG datoteke ili format kompatibilan sa drugim aplikacijama, kao što su FreeMind ili Mindmanager. Možete i da uvezete mapu u nekoliko formata.

Alati za upravljanje sopstvenim učenjem

RSS predstavlja jednostavan način za automatsko preuzimanje informacija sa web lokacija koje vam se sviđaju. Umjesto da posjećujete web sajtove kako biste vidjeli da li se na njima pojavila nova vijest ili članak, možete koristiti RSS (Really Simple Syndication - veoma jednostavno povezivanje). Na taj način ćete odmah biti obaviješteni o najnovijim zbivanjima ili promjenama na sajtovima koji vas zanimaju.
RSS čitači (RSS feed readers) su alati koji omogućavaju automatsko preuzimanje informacija sa web lokacija koje korisnik želi. Najčešće korišćeni alati ove grupe su Google Reader i Bloglines.

Google Reader je web-based aplikacija koja se koristi za prikazivanje RSS feedova tj. za čitanje sadržaja sa raznih web stranica. Ako već imate otvoren nalog na Google-u, veoma jednostavno možete dodati RSS adresu vaših omiljenih sajtova na ovaj servis. Potrebno je otvoriti web stranicu koja ima feed. Klikom na RSS ikonicu možete kopirati RSS adresu u vaš Google Reader. To se radi preko dugmeta "Add a subscription". Ovaj servis za sada ne postoji na lokalnim jezicima.

Društveno (socijalno) označavanje (Social bookmarking tools) su alati koji omogućuju korisnicima da online zajednički sačuvaju svoje oznake pojedinih web stranica, označe ih i razmenjuju ih sa ostalima. Primjeri ovih alata su Delicious i Furl.

Popularni društveni bookmarking servis Delicious vam omogućava da sačuvate URL-ove na Web-u umjesto u pojedinačnom pretraživaču. Bookmark-ovi mogu da budu tagovani sa više ključnih riječi za pretragu što omogućava laku kategorizaciju i ponovno pozivanje, što nudi značajne koristi. Ovakvi sajtovi su veliki resursi koji će vam pokazati šta je to za šta su drugi ljudi zainteresovani. Kao drugo ovakav pristup vas ne ograničava samo na jedan računar jer vaše navike i interesovanja ostaju zapisani na Web-u pa im lako možete pristupiti i sa drugih računara.

Uloga učesnika i alati za implementaciju e-učenja

Za razliku od učenja na daljinu čiji početak datira iz prve polovine 19. vijeka, elektronsko učenje počinje da se razvija krajem druge polovine 20. vijeka i njegov početak se vezuje za pojavu ličnih računara i širenje Interneta. Naravno, tada  tehnologija još nije bila toliko razvijena kao danas, tako da se elektronsko učenje u to vrijeme uglavnom zasnivalo na multimedijalnim prezentacijama i lekcijama, ali su izrađivani i kompakt diskovi sa interaktivnim obrazovnim sadržajima.  Ni Internet nije bio toliko razvijen, te se uglavnom koristio za slanje i primanje tekstualnih informacija.

Razvoj tehnologija pred sam kraj 20. vijeka doveo je do pojave LMS-a (Learning Management System), sistema za upravljanje učenjem. Ovi sistemi omogućavaju da nastavnik prati individualni rad i napredak svakog učenika i da podatke bilježi u određenu bazu podataka. Iako je pojava ovih sistema naišla na odličan odziv u obrazovanju,  vremenom je ustanovljeno da LMS treba dopuniti drugim alatima (do tada se koristio samo za distribuciju nastavnih materijala), kako bi učenik mogao da postane aktivni činilac nastavnog procesa, a ne da bude samo pasivni posmatrač i primalac znanja. Ipak, upotreba elektronskog učenja ne mora se vezivati samo za LMS, postoji čitav niz drugih alata koji se mogu koristiti.

Zavisno od vrste sadržaja koji se nalaze u jednom resursu, zavise i alati koji se koriste. Ne postoji univerzalni alat koji idealno završava posao. Svaki ima svoje dobre i loše strane i često se koriste više njih za isti posao. Tehnologija je kompleksna i potrebno je naučiti puno stvari. Da li ovo znači da je kreiranje materijala za učenje dostupno samo profesionalcima? Odgovor je sigurno da ne. Na tržištu postoji veliki broj sofisticiranih alata koji su jednostavni za korišćenje i koje je lako naučiti. Zahvaljujući njima, uz osnovna uobičajena informatička znanja je moguće kreirati većinu potrebnih resursa za učenje. Kada počne razmišljanje o kreiranju novog materijala, prvo pitanje može biti "koji alat da koristim"? Ovo je pogrešno pitanje. Prvo pitanje bi trebalo da bude "koji tip resursa želim da napravim i kakve materijale želim u njemu da koristim"? Pravi odgovor na ovo pitanje, kasnije diktira i odgovarajuće alate za posao.

Kako je pedagogija 20. vijeka obeležena saznanjima da učenje nije proces "primanja znanja" već aktivni proces u kome učenik kontekstualizuje i nadograđuje znanja, ovladava strategijama učenja, postojala je potreba da se u elektronskom učenju primene ovi pedagoški elementi. Popularnim nazivom Web. 2.0 označen je prelazak sa HTML-a na XML i pojava drugih alata koji omogućavaju organizaciju socijalne interakcije u grupi na Internetu, čak i kada su u pitanju jako velike grupe ljudi. Tako se elektronskim učenjem omogućava i promoviše aktivna uloga učenika u procesu nastave, grupno učenje i dostava multimedijalnih materijala na različite platforme (računar, mobilni telefon...). Primjer novih Web 2.0 alata su blogovi, vikiji, RSS fidovi, podkastovi, mešap web sajtovi i dr.

E-learning u obrazovanju

Od samog početka, Internet je zamišljen kao mjesto gdje će pojedinci moći objavljivati sadržaje svih vrsta dok će ih zainteresovani korisnici pretraživati i pregledti. Međutim, Internet se razvio u platformu koja pomoću niza raznovrsnih mehanizama i tehnologija korisnicima olakšava komunikaciju te omogućava zadovoljenje njihovih interesa i potreba.

U oblasti obrazovanja, personalni računari su našli značajnu primjenu. Klasične metode prenošenja znanja danas su u velikoj mjeri potpomognute i/ili potpuno zamijenjene novim sredstvima i metodama baziranim na primjeni personalnih računara i informaciono-telekomunikacionih tehnologija (ICT). Elektronska izdanja knjiga, on-line kursevi, testovi, virtuelne laboratorije, elektronske biblioteke te mnogi drugi resursi koji se danas koriste u obrazovanju omogućili su da obrazovanje bude dostupno svima i na bilo kome nivou, bez obzira na granice regionalnog, državnog ili drugog karaktera. Svakodnevno se susrećemo sa naprednim metodama učenja,  E-learning, Distancе learning, Virtual laboratory, Remote laboratory.

Da bi se napravilo virtuelno okruženje za učenje, potreban je softver koji omogućava kreiranje i čuvanje multimedijalnih obrazovnih materijala u elektronskom obliku, pojedinačno dostavljanje materijala i zadataka studentima kao i testiranje znanja. Svi rezultati učenja moraju se pojedinačno notirati za svakog studenta u bazu podataka radi praćenja i analize procesa učenja. Komunikacija na relaciji profesor - student obavlja se elektronskom poštom ili putem foruma na kojima učestvuju, razmjenjuju mišljenja i sarađuju svi studenti iz grupe. Ovakav zatvoren i kontrolisan sistem elektronskog učenja naziva se LMS (Learning Management System).

Prednosti e-learning-a su:

- vremenska i prostorna fleksibilnost,

- komunikacija između studenta i profesora odvija se preko računara (e-mail, forumi),

- timski rad studenata na zajedničkim projektima,

- korišćenje interaktivnih sadržaja za učenje i različitih medija (uz tekst, slike, animaciju, simulaciju, zvuka, video…) 

Nedostaci e-learning–a su:

- predugo trajanje izrade materijala za učenje i testova,

- većina e-learning programa ne uspijeva jer veliki broj polaznika odustaje i nikad ne završi program do kraja,

- razlog ovakvog odustajanja je priroda e-learning-a ili on-line učenja.

Zbog ovih nedostataka potrebno je uticati na povećanje motivacije kod studenata i angažovati profesore da kao mentori vode i prate rad pojedinca ili grupe studenata, pružaju im podršku i pomoć pri učenju i rješavanju zadataka.